Türkiye’de Türk mücadele sporu Matrak oluşumuna kadar maalesef Türkiye’ye ait Türkiye halkının milli hususiyetlerini yansıtan Mücadele ve Savunma Sporu Devletimizin ve tüm halkımızın desteği alınarak oluşturulmamıştır.

Türk Mücadele Sporu Matrakla yeni bir dönem başlamıştır. Türkiye’de yapılan tüm mücadele ve savunma sporlarına alternatif olabilecek hatta içinde yaşattığı kültürel değerler , örf adet ve gelenekler açısından bakıldığında diğer sporlardan farklı bir çizgide duran Türk Mücadele Sporu Matrak öğretisi kısa zamanda halkımız tarafından kabul edilmiştir. Umarız bundan sonra matrak sporumuzu icra eden sporcularımızın artması ile Matrak 1500’lü yıllarda Osmanlıda olduğu gibi tüm dünyada gözde bir spor haline gelecektir.

Tük Mücadele Sporu Matrak, spor yapmasına engel sağlık problemi olmayan herkesin çocuk , yetişkin özellikle bay ve bayanların birlikte yapabilecekleri eğlenceli bir spor dalıdır. Araştırmacı spor adamı Matrakcı Efkan ÇALIŞ tarfından Matrak oyunu yanısıra Tomak oyunu, Muşt Zen: Tekme vurucu ve Lekde Kup: Yumruk vurucu adlarındaki sporlarda tekrar hayata geçilirmiştir. Osmanlıda yapılıp unutulan  tüm bu sporlar  Matrak sporu adı ile ÇALIŞ tarafından teknik yapıları araştırılıp geliştirilmiş ve günümüz spor kural, kaidelerine göre kurulmuştur.

“MATRAK” kelime anlamı eğlence komik şeklinde bilinmekte olup. Şemsettin Sami Kamus-ı Türkî’de Matrak “değnek, sopa, talimci şişi” karşılıklarıyla anılmış ve Matrakçı için de “döğmeli şişle talim öğreten adam, talimci” denilmiştir.* (1) Osmanlı İmparatorluğunda Sultanlar, Sipahiler, Yeniçeriler ve Osmanlı halkı tarafından yapılmış mücadeleye dayalı bir spordur.

Matrak saygı duyulan bir spor dalıydı. Nitekim, XVII yüzyılda devlet yönetimi sorunları üzerinde bir tasarı hazırlayan, adı bilinmeyen bir yazar , Sadrazam Kemankeş Mustafa Paşa’ya , Yeniçerilerin kışlalarında boş oturacaklarına her gün matrak oynayarak ustalık kazanmalarının uygun olacağını yazmıştır.

XVII. yüzyılda, matrakçıların İstanbul’da 10 dükkanı vardı ve 30 kişiydiler. Ancak dükkanı olmayan yüzlerce matrakçı vardı. Bunlar “ordu alayında bazularını sıvayub pehlivanca matrak oyunları göstererek heybetli bir biçimde geçerlerdi. Anlatımı ile matrak sporunun halk tarafından yapıldığını ve bu sporcuların aynı zamanda “pehlivanca” tabiri ile Matrak harici başka güreş gibi diğer sporları yaptıklarını da anlamaktayız.

Evliya çelebi Seyahatnamesinde ayrıca Matrak la ilgili şu bilgilere yer vermektedir: Matrak genellikle şimşir ağacından yapılır, cilalanır,lobut biçiminde ancak biraz daha büyük ve ağırcadır. Müsabıklar ellerine birer matrak alarak meydana çıkarlar ve mücadele ederler. Matrak oyununda sol elde korunmak gayesiyle bir yastıkçık bulunur. Matrak sağ elde tutulmaktadır. Oyuncuların başlarında miğfer ,yüzlerinde siperlik bulunur. Bu oyunda amaç matrağı rakibin başına vurabilmektir. rakip oyuncunun bu darbelerden kurtulabilmesi yapacağı savunmadaki beceriye bağlıdır.Matrak oyununda atak sırasında sık vuruşlarla rakibe yaklaşılır ve geri çekilerek savunmaya geçilir. Matrak oyunu 160 çeşit oyunu ihtiva etmektedir. Bunlardan en ünlüleri: Kesme, bağla,sanı, bagal, sürme, kulak, bağla-top, top-kafa adını taşıyan hareketlerdir.

MATRAK OYUNU YARIŞMA FORMATLARI MALZEMELERİ VE YARIŞMA DÜZENİ

Matrak sporu yarışma formatları
1. Sağ elde matrak sol elde yastık kalkanla
2. Her iki elde birer matrakla
3. Sağ elde tahta kılıç sol elde yastık kalkanla

Matrak eğitimleri ve yarışmalarında kullanılan Matrak, Kalkan, Tomak, Miğfer Aba ( Sporcu ve antrenör kıyafetleri ) Dizçek, Kolçak, Zırh, tahta Kılıç gibi tüm malzemeler Efkan ÇALIŞ tarafından bulunmuş ve Matrak sporunda kullanılmak üzere  tasarlanmıştır.

MATRAK: Lobutu andıran şekilde kalın olan ucuna post dışına deri deri kaplanmış ağır şimşir ağacından sopa. ( Bu tanmlama Evliya Çelebi Seyahatnamesinde yapılmıştır. Günümüze aletin tanımı haricinde resim veya detay içerik ulaşmamıştır. Bu gün kullanılan sopa Efkan ÇALIŞ tarafından tasarlanmış olup farklı malzeme ve teknik kullanılmaktadır.)

KALKAN: Kalkan görevi görecek şekilde içi yumuşak malzeme ile dolu küçük darbe yastığı.

MİĞFER: Kafanın tamamını koruyacak şekilde nefes alıp vermeyi engellemeyen ön tarafında görmeyi engellemeyecek şekilde siperlik olan kafa koruyucu kask.

OYUNCULAR : Matrakbaz olarak adlandırılan oyuncuların aynı yaş ve kiloda olmalarına özen gösterilir. Sağlık engeli olmayan kişilerden 6 yaşından 77 yaşına kadar herkes oynayabilir. Bayanlar arası müsabaka yapılabileceği gibi bay ve bayanlar aynı sıklette olma koşulu ile müsabaka yapabilirler.

OYNANIŞI : Genellikle sağ elde matrak, sol elde yastık kalkanla, kafada miğfer , aba ve kuşaklarını kuşanmış rakipler karşılıklı selam dururlar. Matrakbazlardan biri “Benimle Cenk Meydanına çıktığınız için teşekkür ederim” diyerek rakibine saygısını sözlü olarak bildirir. Bu söze diğer Matrakbaz aynı sözle yanıt verir. Karşılıklı selamdan sonra hazır olda beklerler.Orta hakemin “Cenk Duruşu” komutu ile müsabaka için duruşa geçerler. Orta hakemin “Cenk” komutu ile müsabaka başlar.

Matrak müsabakasında rakibe sık darbelerle yaklaşılır. Amaç rakibin kafasına Matrakla dokunmaktır. Savunma durumunda olan Matrakbaz daha önceden sıkça talim edilmiş oyunlardan birisini uygulayarak rakibe üstünlük sağlar. İki yan hakem Matrakbazların kafaya dokunarak aldıkları puanları yüksek sesle seyircinin duyacağı şekilde sayar. Müsabaka bir rakibin ayağının kayıp yere yuvarlanması, Matrakbazların birbirine sarılması , kalkan veya matrağı bağlamaları, kalkan veya matrağın yere düşmesi, miğferin görüşü engelleyecek şekilde kafadan çıkması ve çok nadir oluşabilecek sakatlık durumlarında orta hakemin komutu ile “dur” ve “ayrıl” komutları ile durdurulur. Sorun giderildikten sonra tekrar ”cenk “ komutu ile müsabaka başlar.

Oyun sonunda puanı çok olan Matrakbaz galip ilan edilir. “Hazır ol” komutu ile hazır vaziyete gelen Matrakbazlardan oyunu kazanan “ Kasıtlı ve kasıtsız hatalarımdan dolayı özür dilerim” der. Rakip Matrakbaz aynı sözlerle karşılık verir. Burada amaç oyun sonunda herhangi bir gönül kırıklığının kalmaması ve saygıda devamı simgeler. Teşekkür ve Özür dilemede rakibinden hızlı hareket makbul olandır. Oyun esnasında Matrakbazların konuşmaları yasaktır. Sportmen olmayan davranışlara müsaade edilmez. Oyun sonunda matrağı , kalkanı, miğferi yere atan oyuncular hoş karşılanmaz. Gurur ve kibirin ortaya çıktığı aşırı sevinç , isyan ve hüznün ortaya çıktığı aşırı üzüntü hoş karşılanmaz.

Matrak müsabakalarının genel formatı yukarda anlatıldığı gibi olup usta matrakçılar mevcut donanımla birlikte kalkan yerine matrak kullanarak çift matrakla müsabaka yapabilirler. Çift matrak müsabakalarında kural ve kaideler aynı şekildedir. Daha ileri seviyede ki matrakçılar matrak yerine tahta kılıçla müsabaka yaparlar bu tür müsabakalarda koruyucu önlemler en az üç katına çıkarılır ve bu müsabakalarda kafa harici vuruşlarda serbesttir. Tahta kılıçla yapılan müsabakalarda genel kural ve kaideler aynı olup temas yerinin artması dolayısıyla puanlama sistemi farklıdır.

Matrak sporcularının performanslarının artması , kondisyon , çeviklik , güç ve sinir kas reaksiyonlarının artması , el ayak koordinasyonlarının sağlanması, psikomotor gelişimlerinin tamamlanması gibi önemli faydaların oluşması için Matrak sporcularına Ata sporumuz güreşe dayalı eğitim metotları eğitbilimsel çalışmalar yapılır.

MATRAK – KALKAN YARIŞMA KURALLARI

1. Aba: Yeniçeri kıyafeti
2. Matrak :1-2 kilo ağırlığında ucu yumuşatılmış dışına deri sarılmış değnek
3. Kalkan :1-2 kilo ağırlığında yumuşak , yuvarlak biçimli yastık
4. Miğfer: Kafanın tamamını kapatan yüzün ön kısmında görüşü engellemeyen mikanın yer aldığı kask.
5. Cenk meydanı :10×10 ölçülerinde kenarları çizgilerle belirli çim alan veya yer minderi.
6. Kuşak : Oyuncuların bellerine doladığı kırmızı ve turkuvaz renklerde kuşak
7. Cenk süresi : 3 dakikalık 3 oyun Cenk aralarında 1 er dakika mola
8. Kazanma: İki oyun alan kazanır.
9. Pasif oyuncu uyarılır. Üç defa uyarı alan elenir.
10. Matrağı bilinçli bir şekilde elden çıkarmak yasaktır.
11. Kafa hariç vücuda vuruş yasaktır.
12. Rakibi kalkanla itmek serbesttir.
13. Düşen rakibe vurmak yasaktır.
14. Bağla oyunu yapan matrak baz ilk yaptığı hücumda puan alamazsa ikinci hücum hakkı verilir.
15. Her iki matrak bazda bağla yaparsa hakem matrak bazları ayırtır ve oyun yeniden başlar.
16. Matrak puan sistemine dayalı bir oyundur oyunda rakibi mücadele sporlarında olduğu gibi vurup indirmek yasaktır.
17. Sayı hakemleri: Matrak oyununda iki sayı hakemi vardır. Bu hakemlerden biri turkuvaz kuşaklı matrak bazın diğeri ise kırmızı kuşaklı matrak bazın puanlarını her puan alınışında yüksek sesle sayar.
18. Orta hakem: Matrak oyununda zamanı tutma görevi yanı sıra görülmeyen puanlar için uyarır. Kusurlu hareketlerde uyarı ve diğer cezaları verir. Oyunu başlatan ve bitiren hakemdir. Sayı hakemleri orta hakemin yardımcılarıdır.
19. Masa hakemleri: Baş hakem , Baş hakem yardımcısı ve fikstür hakemi şeklinde üç kişiden oluşur. Sonuçlar masa hakemlerine bildirilir.Matrakbazların oyuna daveti ve diğer evrak işlerini takip ederler . Oyun sonuçları orta hakem tarafından masa hakemlerine bildirilir.
20. Oyun sonunda aşırı sevinç gösteren ve isyan eden oyunculara ihtar verilir.
21. Oyun başında karşılıklı eşleşen oyuncular birbirlerine teşekkür ederler.’’ Benimle cenk meydanına çıktığın için teşekkür ederim’’
22. Oyun sonunda oyuncular karşılıklı özürler dilerler.’’ Kasıtlı ve kasıtsız hatalarımdan dolayı özür dilerim.’’
23. Matrak Cenkleri mehter müzikleri ve davul ritmi eşliğinde yapılır.
24. Matrakbazlar yaş ve kilolarına sıkletlerine ayrılırlar.
25. Matrak oyunu 05 yaşından 70 yaşına kadar doktor tarafından spor yapmasına engel konulmamış herkes katılabilir.
26. Matrak oyununda aynı sıklette bay ve bayanlar yarışabilirler.
27. Ayrıca bayanlara özel matrak oyunu müsabakaları düzenlenir.
ÇİFT MATRAK

Bu yarışma düzeninde sporcular Matrak kalkan yarışma düzeninden farklı olarak

1- Sağ elde ve sol elde birer Matrak alırlar . Sol eldeki kalkan yerine her iki ele de birer matrak alınır.
2- Geri kalan düzen Matrak Kalkan oyununda olduğu gibidir.
TAHTA KILIÇ – KALKAN YARIŞMA KURALLARI

Bu yarışma düzeninde sporcular Matrak kalkan yarışma düzeninden farklı olarak

1- Sol elde yastık kalkan sağ elde tahta kılıç veya kılıç şeklinde sopa tutulur.
2- Bu yarışma düzeninde vuruşlar sadece kafaya olmayıp vücudun tüm bölümlerine vuruşlar serbesttir.
3- Vücudun tüm bölümlerine vuruşların serbest olması sebebiyle bacaklar , kollar kafa ve tüm vücudun tüm bölümlerini koruyacak şekilde zırh giydirilir.
4- Bu yarışma düzeninde yapılan her geçerli vuruştan sonra oyun durdurulup yeniden başlatılır.
5- Kollar ve bacaklara yapılan vuruşlar bir puan vücuda ve kafaya yapılan vuruşlar iki puan değerindedir.
6- Yarışma sonunda puanı çok olan taraf kazanır.
7- Bu yarışmalar daha önce Matrak kalkan ve çift matrak yarışmalarına katılmış ustalaşmış sporcular tarafından icra edilir.
8- Yarışma üç oyun üzerinden üçer dakikalık oyunlarla icra edilir.
9- Matrak kalkan ve çift kalkan oyun düzenine olduğu gibi iki sayı ve bir orta hakem görev alır.

Yukarıda açıklanan kural ve kaidelerin temeli Matrak sporunun Geleneksel yapısı içinde mevcutdur.Diğer taraftan günümüz spor kural ve kaidesi ile anlaşılır olması Ulusal ve  Uluslararası areneda kabul görmesi için Matrakçı Efkan ÇALIŞ tarafından düzenlemeler yapılmış ve kurulmuştur.

Kaynak: www.matrak.gen.tr